Mythologie

Mythe

Er bestaat geen eenduidige definitie van 'mythe'.

van het begrip 'mythe' zijn veel verschillende definities in omloop. Een mythe hoeft geen verhaal te zijn: voor politicologen kan een mythe een geloof of een credo zijn - een ideologie. Binnen de disciplines die er wel van uitgaan dat een mythe een verhaal is, verschilt men van inzicht over de inhoud ervan. Voor volkenkundigen gaan mythen uitsluitend over de schepping van de wereld; alle overige verhalen zijn volgens hen legenden of volksverhalen. In andere disciplines kunnen mythen ook gaan over de schepping van een natie of een beweging, of zelfs niks met schepping te maken hebben. Binnen de godsdienstwetenschappen moeten de hoofdfiguren goden zijn; andere disciplines laten niet alleen halfgoden of menselijke helden toe, maar zelfs dieren, die ook scheppers van de wereld kunnen zijn.

Drie kernvragen

In veel disciplines wordt onderzoek gedaan naar mythen; de voornaamste zijn antropologie, sociologie, psychologie, politicologie, literatuur, filosofie en godsdienstwetenschappen. Elke discipline kent talrijke theorieen over mythen. Wetenschappers zoeken naar antwoorden op rie kernvragen die gelden voor alle mythen, niet slechts voor 1 mythe of voor de mythen van 1 cultuur.

De drie kernvragen gaan over oorsprong, functie en inhoud. De eerste vraag luidt: Waarom en hoe zijn myhten ontstaan, los van de vraag waar en wanneer ze opdoken. De vraag naar de functie is de vraag waarom en hoe mythen voortbestaan. Het antwoord op beide vragen verwijst doorgaans naar een behoefte waarin de myhte door zijn ontstaan voorziet en door zijn voortbestaan blijft voorzien. De inhoud is datgene waarnaar de mythe verwijst - de 'referent'.

Mythen, zo wordt doorgaans aangenomen, moeten letterlijk gelezen worden. Of Zeus nu bestond of niet, mythen over Zeus worden verondersteld verhalen te zijn over een echte god, die de oppergod van de heersende, homerische religie was en die zijn macht aanwendde om te doen wat hij wilde. Mythen kunnen echter ook symbolisch gelezen worden. Zo kan Zeus de donder en de bliksem symboliseren, een koning, een menselijke vader of zelfs het vaderaspect van iemands persoonlijkheid. Zeus hoeft dus niet per se als god gezien te worden.

Blijvende zeggingskracht

De oude Grieken en Romeinen geloofden letterlijk in hun mythologie. Het moderne publiek deelt dit letterlijke geloof niet, maar toch bleven de mythen bestaan en worden ze in ere gehouden. Ook al beschouwt niemand Zeus of Achilles nog als een bestaand wezen, goden en helden floreren als symbolen - met als grootste voorbeeld Dionysus - en zijn doorgedrongen tot de moderne denkwereld. Freud gebruikte Oedipus om de meest fundamentele mannelijke drijfveer te benoemen en Jung gebruikte Elektra om de vrouwelijke tegenhanger aan te duiden. Mythen zijn te vinden in het christendom en in de oude Griekse en Romeinse godsdiensten, en in vrijwel alle andere religies. Maar Mythen hoeven niet met een religie verbonden te zijn. De twintigste-eeuwse theorieen maakten de mythe vaak los van een religie en bestudeerden ook seculiere mythen, zoals de mythen van het nationalisme of over het universum. Theorieen over mythen zijn theorieen over alle mythen, niet slechts over 1 cultuur of over 1 soort.

Eros / Cupido

Eros was de Griekse God van de seksuele begeerte. Zijn Romeinse tegenhanger was Cupido. Soms is Eros een van de Primordiale Vier. Hij belichaamd de scheppingsdrang van de natuur. In een andere variant is hij het kind van de affaire tussen Aphrodite en Ares.

Lees meer »

Icarus

Minos, de koning van Kreta, had de briljante uitvinder Daedalus gevangengezet; hij werd vastgehouden in het labyrint dat hij op 's konings verzoek zelf had gebouwd. Daedalus sloot ontsnapping over land of zee uit, omdat Kreta een eiland was en Minos de zeeën beheerste. Er was evenwel nog een derde optie: de lucht.

Lees meer »

Dionysus / Bacchus

Bacchus was verbonden met zowel fysieke als sociale verschijnselen en werd geassocieerd met wijn, extase, saamhorigheid, mysteriecultus en dood. De klassieke Dionysische mythen vertolken de vreugden van een god die werd beschreven als de 'bevrijder' (Eleutherios). Onder zijn invloed trokken vrouwen extatisch naar de bergen en brachten mannen het hedonisme in praktijk.

Lees meer »

Hermes / Mercurius

Mercurius is net zo glanzend, ongrijpbaar en beweeglijk als het vloeibare metaal (kwikzilver) waaraan hij zijn (Romeinse) naam gaf. Hij was de boodschapper van de goden. Met vleugels aan zijn hoed en zijn sandalen, en met zijn, met een slang omwonden, staf (de caduceus), bracht hij, vliegend tussen de Olympus en de aarde, boodschappen van zijn vader Zeus over aan stervelingen.

Lees meer »

Poseidon / Neptunus

Met zijn broers Zeus en Hades lootte Poseidon mee om de heerschappij over de wereld. Zeus kreeg de hemel, Hades de onderwereld en Poseidon de zee. Poseidons attribuut was de drietand, een driepuntige speer waarmee hij bronnen kon laten ontspringen door op de grond te slaan.

Lees meer »

Artemis / Diana Victorious

Diana Victorious, door de Grieken geïdentificeerd met Artemis, was de gevaarlijke godin van de jacht, de wilde dieren, de wildernis en later de maan. Zij was verantwoordelijk voor de mysterieuze dood van vrouwen. Haar ouders waren Zeus en de nimf Leto; ze wordt vaak afgebeeld met haar boog en pijlen en haar tweelingbroer Apollo, haar vaste metgezel.

Lees meer »